ZAMAN LOGAM

Assalamualaikum WBT dan salam sejahtera. Bertemu kita dalam blog kali ini,yang pasti membuat anda semua tidak sabar-sabar menunggu perkongsian saya yang seterusnya. Kali ini saya ingin mengajak kalian untuk mengenali dengan lebih lanjut berkaitan zaman Logam.

ZAMAN PRASEJARAH DI MALAYSIA

1. ZAMAN PALEOLITIK
2. ZAMAN HAOBINH/ ZAMAN MESOLITIK
3. ZAMAN NEOLITIK
4. ZAMAN LOGAM

Sebelum itu elok kiranya kita semua mengenali serba sedikit apa yang dimaksudkan dengan zaman logam serta ciri-ciri yang berkaitan dengan zaman tersebut.

 DEFINISI ZAMAN LOGAM

zaman logam bermaksud suatu tempoh kebudayaan dalam masyarakat dimana ketika itu muncul objek-objek logam. Objek logam telah  menggantikan alat-alat batu yang sebelum ini telah muncul pada zaman paleolitik dan zaman Neolitik. dikatakan fungsi alatan batu dalam kehidupan harian mereka mula beransur-ansur berubah kepada alatan yang berbentuk logam. 

zaman paleolitik : menggunakan kapak batu dan pisau batu

zaman logam : menggunakan kapak besi atau gangsa dan mata tajam.

pada ketika itu, penemuan bahan baharu (logam) sebagai bahan asas untuk dijadikan peralatan. sebenarnya, sifat asas logam adalah sukar untuk dibentuk kerana tidak boleh dipukul atau dipecah-pecahkan seperti batu pada zaman Paleoltik. malah, untuk menghasilkan alatan logam memerlukan kepanasan pada suhu yang tertentu. Menurut Profesor Zurainah Majid, pengalaman yang panjang dalama penghasilan tembikar bagi zaman  Neolitik yang memerlukan pemerhatian saintifik pada sifat dan ciri bahan serta kebolehan mereka menghasilkan api dengan suhu yang tinggi menjadi asas kepada peringkat teknologi dan seterusnya membawa kepada penghasilan logam. suhu pembakaran ketika zaman logam telah dinaikkan kepada (melebihi 1200 darjah celcius).

di Malaysia, zaman logam bermula kira-kira 4,000 tahun dahulu dan saat itu manusia telah mencipta alat gangsa dan besi. malah, zaman logam juga telah dibahagikan kepada 2 tahap :

1. zaman Gangsa ( muncul sekitar 3,500 hingga 4,000 tahun dahulu)

zaman gangsa adalah berasaskan penemuan beberapa alat yang diperbuat daripada gangsa seperti gendang, loceng dan mangkuk gangsa. komposisi utama yang terkandung dalam artifak gangsa adalah terdiri daripada Kuprum (Cu), timah (Sn), Plumbum (Pb). zaman gangsa pula terbahagi lagi kepada dua iaitu zaman gangsa awal dan zaman gangsa akhir:

zaman gangsa awal ( objek yang dihasilkan bersaiz kecil spt mata beliung, belati, mata lembing dan kapak gangsa).

objek zaman gangsa awal

zaman gangsa akhir (objek yang dihasilkan bersaiz besar spt gendang dan loceng gangsa)

objek zaman gangsa akhir

2.  zaman besi ( sekitar 2,000 tahun hingga 2,500 tahun dahulu)

zaman besi merujuk kepada kewujudan objek-objek yang diperbuat daripada besi seperti beliung dan cangkul. Proses melebur besi memerlukan suhu yang sangat tinggi (lebih kurang 3500 darjah celcius) berbanding takat suhu bagi melebur gangsa. Dapat dilihat bahawa kehidupan masyarakat di zaman besi lebih maju sedikit berbanding zaman gangsa kerana kemahiran mereka dalam mengolah atau mengadun beberapa sebatian logam sehingga menjadikannya lebih kukuh dan kuat.

objek zaman besi

walaupun arah perkembangan zaman logam itu terbahagi kepada 2 tahap, namun penggunaan gangsa dan besi berjalan dengan serentak. Tambahan pula, tidak dijumpai satu pemisahan yang jelas antara zaman gangsa dan zaman besi saat itu. Ini kerana, kedua-duanya sering kali muncul pada zaman yang sama di tempat yang sama. Sebagai contoh, sesetengah tempat di Thailand telah dimulai dengan kemunculan zaman gangsa secara sendirinya tanpa kehadiran objek besi sejak 3,000 sebelum Masihi.

CIRI-CIRI ZAMAN LOGAM 

1. PENEMPATAN DAN MASYARAKAT

• mereka hidup menetap di sesuatu tempat dan tidak berpindah-randah
• tinggal berhampiran dengan sungai, atas pokok, kawasan tanah tinggi dan masih ada segelintir yang tinggal di dalam gua.
• bahan-bahan rumah diperbuat daripada batu, tanah liat dan kayu.
• mempunyai adat resam yang tersendiri.
  

2. KEGIATAN UTAMA

• bercucuk tanam
• menangkap ikan dan menternak  binatang
• berburu
• menjalankan aktiviti perdagangan secara sistem barter (pertukaran barangan)

3. PERALATAN

• mencipta alatan logam yang diperbua daripada gangsa dan besi.

4. KEPERCAYAAN

• mempunyai kepercayaan dan pegangan hidup
• mengamalkan upacara pengebumian menggunakan kepingan batu.

LOKASI ZAMAN LOGAM DI MALAYSIA

1. SUNGAI TEMBELING, PAHANG
2. GUA HARIMAU, PERAK
   

terletak di kompleks batu kapur, Bukit Gua Harimau, Lenggong, Perak. Eskavasi dijalankan pada tahun 1987, 1988 dan 1999 telah berjaya menemukan tapak pengkebumian manusia yang berusia 2,000 -5,000 tahun dahulu. 11 rangka telah ditemui dengan barangan kiriman yang terdiri daripada bekas tembikar, alat batu, kapak gangsa, perhiasan badan dan juga sisa makanan.

  Gua harimau penting kerana telah mendedahkan bukti pengkebumian zaman Neolitik-logam dengan acuan dan kapak gangsanya yang terawal sekitar 4,000 tahun dahulu. Hal ini membuktikan bahawa ketika itu wujudnya proses penghasilan gangsa di kawasan tersebut.

1. CHANGKAT MENTERI, PERAK
2. LEMBAH BERNAM, SELANGOR
3. SUNGAI MUAR, JOHOR
4. SUNGAI LANGAT, SELANGOR
5. KAMPUNG GAUNG DI TERENGGANU

Selangor dikatakan menjadi petempatan -petempatan awal di zaman logam iaitu sekitar 2500 tahun dahulu. Dibuktikan melalui jumpaan-jumpaan artifak logam yang ditemui secara tidak sengaja ataupun secara eskavasi. Malah, petempatan awal zaman logam ini kebanyakannya terletak berhampiran dengan kawasan sungai. Antara sungai-sungai yang digunakan sebagai tempat masyarakat zaman logam adalah Sungai Bernam, Sungai langat, Sungai Sedu, Sungai Kelang dan Sungai Semenyih.

   kekayaan sungai dan lembah-lembah di Selangor dengan sumber logammya membolehkan masyarakat tempatan menjalinkan hubungan perdagangan dengan negara luar terutamanya dengan masyarakat di utara semenanjung dan juga pedagang Vietnam. Hal ini kerana, logam timah diperlukan untuk menghasilkan barangan gangsa. Bagi gendang dan loceng gangsa pula, dianggap sebagai simbol status kepada ketua masyarakat tempatan yang menyimpannya. antara tapak-tapak di mana artifak gangsa ditemui adalah di  Kampung Sungai Lang, Jenderam Hilir, Sidu dan Lembah Sungai Klang. Tapak -tapak ini menjadi bukti bahawa perkemnbangan masyarakat setempat daripada sosiobudaya zaman Neolitik kepada zaman logam.

   Walaupun kebanyakan artifak yang ditemui dalam rupa bentuk yang tidak sempurna, tetapi ianya penting dalam kajian arkeologi zaman prasejarah khususnya perkembangan kebudayaan Dongson. Malah, kajian terhadap gendang tersebut secara tidak langsung membantu dalam menyelesaikan persoalan berkenaan zaman logam di Malaysia.

Berdasarkan Ketua pengarah Jabatan Muzium Malaysia, Datuk Ibrahim Ismail, gendang Dongsoan adalah sejenis artifak yang bentuknya seperti gendang dan keseluruhan artifak ini diperbuat daripada gangsa yang terdiri daripada beberapa jenis komponen logam iaitu tembaga, timah, plumbum, besi dan juga zink.

lokasi penemuan gendang dongson

gendang Dongson dipercayai berasal daripada sebuah perkampungan yang bernama Dongson yang terletak dalam daerah Thanh Hoa, Utara Vietnam. kawasan yang dijumpai artifak ini:

1. Malaysia

Daripada sembilan (9) buah gendang gangsa yang ditemui di negara ini, sebanyak tiga (3) buah daripadanya telah ditemui di Terengganu. Dua buah gendang gangsa tersebut ditemui di Kampung Batu Buruk, manakala sebuah lagi telah ditemui di Kampung Gaung, Besut, Terengganu. Kebanyakan objek ini ditemui secara tidak sengaja oleh orang-orang kampung menyebabkan data-data yang penting khususnya berkaitan dengan penemuan tersebut tidak dapat diperoleh. Kajian mendapati penemuan gendang gangsa di Terengganu mempunyai signifikannya yang tersendiri. Ini kerana berdasarkan lakaran motif dan pola hiasan yang dipaparkan pada gendang gangsa berkenaan didapati ia tidak dihasilkan oleh masyarakat tempatan sebaliknya ia diimport dari luar khususnya dari Vietnam. Penyebaran gendang gangsa di Terengganu dipercayai adalah melalui aktiviti perdagangan yang berkembang di alam Melayu dengan dunia luar. Keperluan kepada bahan logam timah (Sn) juga menjadi faktor mengapa pedagang dari Vietnam dan mungkin China datang ke Semenanjung Tanah Melayu untuk menjalankan aktiviti perdagangan. 

1. Thailand
2. Burma (Myanmar)
3. Laos
4. China.
5. Gugusan Kepulauan Indonesia ( Selayar, Sangeang, Flores, Alor, Roti, Pulau Serua, Pulau Gorom, Pulau Buru, Irian Jaya, Leti, Luang dan  Pulau Kai.)

gendang Dongson yang ditemui ini mempunyai corak ukiran yang mempunyai beberapa jenis motif, antaranya:

• motif bintang/matahari
• motif segitiga
• anak tangga
• mata gergaji
• bulatan bertitik
• bulatan bertangen
• atap
• perahu
• abjad
• motif binatang spt burung terbang,cicak dan motif katak.
• motif manusia serta bird-man

Contoh untuk gendang Dongson:

CIRI-CIRI KEBUDAYAAN DONGSON:

1. KEMAHIRAN MEMBUAT PERALATAN UNTUK AKTIVITI PERTANIAN
2. KEMAHIRAN MEMBUAT ALATAN LOGAM
3. KEMAHIRAN MEMBUAT ALAT PERHIASA DIRI
4. KEMAHIRAN MEMBUAT SENJATA
5. AMALAN PENGKEBUMIAN
6. KEMAHIRAN MEMBINA RUMAH
7. KEMAHIRAN MEMBUAT PERAHU

PENTARIKHAN ZAMAN LOGAM

2 Jenis kaedah pentarikhan yang digunakan dalam menentukan usia tapak atau artifak iaitu pentarikhan relatif dan pentarikhan kronometrik

a) Pentarikhan relatif 

• pentarikhan relatif adalah berdasarkan perbandingan. sesuatu tapak atau artifak itu dibandingkan dengan menyatakan sama ada lebih tua atau lebih muda. Namun, pentarikhan ini tidak memberikan tarikh yang mutlak. terdapat beberapa jenis kaedah pentarikhan relatif iaitu stratigrafi, sistem 3 zaman dan sebagainya.

1)  pentarikhan sistem 3 zaman

Kaedah ini telah diperkenalkan oleh seorang saudagar yang kaya dari Denmark yang bernama Christian Jurgensen Thomsen pada 1836. Beliau yang bertugas di Muzium Kebangsaan Denmark sangat meminati barang antik. Beliau telah menyusun artifak yang dipamerkan di muzium mengikut 3 zaman iaitu Zaman Batu, Zaman Gangsa dan Zaman Besi. Kesukaran sistem ini adalah terdapat sesetengah tempat yang melangkau peringkat zaman tertentu atau tidak melalui zaman tersebut. Sebagai contoh di sub-Africa-Sahara bermula dari Zaman Batu terus ke Zaman Besi tanpa melalui Zaman Gangsa. Penggunaan sistem ini dalam mengukur kemajuan sesuatu sosial juga selalunya tidak begitu tepat. Sebagai contoh masyarakat kuno Maya mempunyai kemajuan dalam bidang matematik dan astronomi tetapi masih menggunakan teknologi alat batu. Begitu juga Kebudayaan Pra-Inca yang terlibat dengan penghasilan logam telah bermula 1500 BC. Di Jepun pula, tembikar telah wujud 10,000 BC tetapi gangsa dan penanaman padi hanya wujud sekitar 500 BC. 

b) PENTARIKHAN KRONOMETRIK 

• Pentarikhan jenis ini merupakan pentarikhan mutlak, selalunya menggunakan prinsip radiasi. Antara pentarikahn jenis ini adalah pentarikhan radiocarbon, kalendar, termoluminescence (TL) dan sebagainya. 

1) Radiokarbon

Pentarikhan radiokarbon ini merupakan salah satu jenis pentarikhan yang banyak digunakan dan berfaedah dalam  bidang arkeologi.  Kaedah ini telah ditemui secara tidak sengaja oleh seorang ahli kimia iaitu Willard Libby semasa Perang Dunia II. Kaedah ini digunakan bagi menganggarkan usia bahan artifak atau tinggalan purba dengan mengukur kuantiti karbon yang masih ada dalam sesuatu bahan tersebut.
Dalam kajian  beliau bersama beberapa orang saintis terhadap radiasi kosmik, salah satu partikel sub-atom secara berterusan menghentam bumi dan menghasilkan neutron berkuasa tinggi. Neutron berkuasa tinggi ini bertindak balas dengan atom nitrogen di atmosfera untuk menghasilkan atom karbon- 14 (14C). Atom 14 ini tidak stabil kerana mengandungi 8 neutron dan 6 proton (atom 12C yang biasa adalah stabil kerana mengandungi 6 neutron dan 6 proton).  Atom 14C yang tidak stabil ini menyusut dengan kadar yang sekata dan mengambil masa selama 5730 tahun untuk mencapai separuh hayatnya.  

2) TERMOLUMINESEN 

Kaedah ini merupakan pentarikhan berdasarkan electron yang terperangkap. Termoluminescence (TL) atau pendar kilau mempunyai dua kelebihan berbanding pentarikhan radiocarbon iaitu  boleh dilakukan pada sampel yang bukan bahan organik yang pernah terbakar seperti tembikar dan boleh mencapai usia pentarikhan artifak sehingga 50,000 tahun. 

Sebagai contoh adalah tembikar. Bahan asas untuk pembuatanya adalah tanah liat. Secara semulajadi, TL wujud dalam tanah liat. Apabila tanah liat ini telah siap dibentuk ia perlu dibakar untuk mengeraskan tembikar. Semasa proses pembakaran ini semua TL yang terdapat dalam tembikar tersebut dikeluarkan. Setelah itu, apabila berlaku proses penyejukan pada tembikar atau tembikar tersebut tertimbus di tanah TL akan diserap semula semulajadi ke dalam tembikar dengan pengiraan 0 (sifar) semula (TL sebelum ini telah dikeluarkan semasa proses pembakaran untuk penghasilanya). Apabila ahli arkeologi menjumpai tembikar ini, sekali lagi ia perlu dibakar. Semua TL yang dikeluarkan semasa pembakaran kali kedua ini akan dikumpulkan untuk pengiraan usia artifak. Semakin banyak TL, semakin tua usia artifak tersebut. Sampel digunakan ialah bahan bukan organik yang pernah terbakar seperti tembikar, batu.